Een clown in de zorg

Mijn eerste echte kennismaking met de zorg begint zo’n 12 jaar geleden, wanneer mijn moeder de diagnose Alzheimer krijgt. Ik kom voor het eerst op een gesloten groep of, zoals ik ooit las en wat vriendelijker klinkt; in een veilige omgeving.

Het was in die tijd dat ik begon met het volgen van een workshop clownerie. Met mijn theater ervaring was het spelen me al eigen, maar dit was toch andere koek! In tegenstelling tot een acteur, pel je bij de clown laagje voor laagje af, als een ui, zodat je uiteindelijk bij de kern van jouw bestaan uitkomt. Ik leerde mijn kwetsbare ik te tonen, verdriet echt te voelen tot in mijn tenen en bovenal voelde ik ontzettend veel plezier en vrijheid in het clownsspel. Ik besloot een opleiding tot clown te gaan volgen.

Al snel ontstond het idee om als Clown bij mijn moeder op bezoek te gaan. Mijn clownspersonage Spruit was inmiddels geboren. Ik was verrast welk effect mijn bezoek had. Mijn moeder leek iets in mij(n Clown) te herkennen. Bewoners werden actiever, lachten, zongen mee met een liedje, kwamen met verrassende uitspraken en leken meer te ontspannen. Verzorging was verbaasd over sommige reacties die zij zagen.

VisiteClowns

Het zaadje was gepoot. Vol verwachting keek ik uit naar de oogst. Ik startte mijn eigen bedrijf en kreeg het verzoek om voor mensen met dementie en mensen met een beperking te gaan spelen. Weggeblazen werd ik door de liefde en energie die ik terugkreeg na een bezoek. Wauw, wat voelde ik een dankbaarheid om dit werk te mogen doen. Dit werk blijkt zo welkom binnen de zorg. Welzijn op maat noem ik het. Bij elke bewoner ga ik zoek naar de ingang tot contact. Dat vraagt elke keer weer goed kijken, voelen en afstemmen. Kan ik deze persoon uitbundig tegemoet treden, of moet ik rustiger te werk gaan?

Moe maar zo voldaan zat ik na elk bezoek in de auto na te genieten. Geen theaterstuk voorbereiden, gewoon onbevangen, zonder plan, een huiskamer binnenstappen en….kijken wat er ontstaat. Met een rugzak vol tools en clowns technieken, dat wel. Spannend voor iemand zoals ik, die graag de controle heeft, maar hey… gaandeweg kon ik het loslaten en groeide mijn vertrouwen.
Dat zelfvertrouwen kreeg een boost toen ik aangenomen werd bij stichting VisiteClowns, een landelijke organisatie die op visite gaat bij grote en kleine mensen in zorginstellingen. Met telkens een andere collega heb ik al vele huiskamers en woongroepen bezocht, tot de pandemie uitbrak!
Het zijn die bezoekjes die ik nu zo ongelooflijk mis. Al geruime tijd kunnen we bij zorginstellingen niet meer naar binnen. Als er een ding is, wat we van deze hele pandemie hebben geleerd is dat nabijheid en fysiek contact van levensbelang is! En laten clowns daar nou net goed in zijn! Wat doe je als taal weggevallen is? Hoe communiceer je als iemand weggezonken in zijn eigen wereld lijkt te zitten? Als verdriet of boosheid overheerst? Als verveling om de hoek kijkt?

Toen de zorginstellingen dicht gingen, bedachten we een alternatief. Raambezoeken!
Clowns spel voor de ramen van huiskamers en woongroepen. En als we er toch zijn, waarom niet even met sop en zwabber over die ramen. Niet dat ze er per definitie ook schoner van worden maar t levert wel hilariteit op. Op deze manier konden we bewoners toch bereiken (zelfs in een hoogwerker op de boven- verdiepingen) en een lach tevoorschijn toveren. Zo ontstaan er mooie momenten: bewoners die meehelpen met het lappen van de ramen door aanwijzingen te geven. Samen een dansje maken. Bewoners die naar het raam toe komen en hun handen op de ruit leggen tegen die van mij(n Clown) aan… Zolang we nog niet naar binnen kunnen gaan we hier voorlopig mee door.

De mens achter de clown

Als je maandelijks bij instellingen terugkomt, leer je de bewoners kennen. Ik vind het pijnlijk om mensen met dementie achteruit te zien gaan. Zo speelden we ooit voor een schat van een man die we leerden kennen terwijl hij in een rolstoel zat. Het moment kwam daar dat hij alleen maar in bed lag. Die bewuste dag stonden we aan zijn bed, wat grapjes en muziek te maken; geen zichtbare reactie. Tien minuten stonden we daar zo. Geen zichtbare reactie. Tot het moment dat we afscheid namen en wegliepen. Bij het achterom kijken zagen we zijn hand langzaam onder de dekens vandaan komen, in onze richting wuivend, zo mooi! Een kleine reactie van grootse betekenis. Dan gaat op de gang de neus even af en pink ik een traantje weg.

Wijze les

Ik loop in de gang en zie een rollator staan. Die is van Meneer H, sinds kort een bewoner van dit verzorgingshuis. Rustig loop ik op hem af en voel dat ik dichterbij mag komen. Ik ga naast hem zitten en haal een muziekdoosje uit mijn tas. Fur Elise klinkt en ik neem waar dat hij luistert. We glimlachen naar elkaar. Opeens zie ik dat er een barstje in het doosje zit en zeg: kijk, een barstje, ziet u? Hij kijkt mij aan met zijn prachtige blauwe ogen en antwoord; Ach, als we ouder worden krijgen we allemaal een barstje.

Eens een clown, altijd een clown

Door een tekort aan personeel in de zorg, kon ik afgelopen drie maand aan het werk als welzijnsmedewerker bij een zorginstelling in Eibergen. Met de ukelele liedjes van vroeger zingen. De clown kijkt altijd over mijn schouder mee, Spruit is onderdeel geworden van Debora. De clown heeft mij geleerd anders te kijken. Ik benoem de dingen eerder; wat zie ik, ruik ik en ervaar ik? Ik kan met verwondering naar mijn omgeving en mensen kijken. We zijn geneigd alles maar ”gewoon” te vinden, vanzelfsprekend. Maar dat is het niet. Ook dat is een wijze les van de huidige pandemie.
Ik kijk reikhalzend naar het moment uit dat ik weer over de drempel van een zorginstelling stap en roep: we zijn er weer, hebben jullie ons gemist? Wij jullie wel!